Twierdza Dęblin

Strona 3 z 3

25 lipca 1915 r. z powodu klęski frontowej gen. Schwarz dostał rozkaz przygotowania twierdzy do ewakuacji, następnego dnia zbombardowały ją ciężkie niemieckie moździerze 305 mm. 4 sierpnia w związku z przekroczeniem Wisły przez Niemców pod Ryczywołem Rosjanie rozpoczęli systematyczne niszczenie lewobrzeżnych fortów i schronów polowych, zatopiono flotyllę rzeczną w porcie koło fortu Gorczakow, wiele elementów cytadeli również wysadzono.

KAPONIERA CYTADELI OD STRONY WISŁY

Jeszcze 4 sierpnia do twierdzy wkroczyli Niemcy i Austriacy. Podzielili się obszarem twierdzy : cytadela z lunetami dla Niemców, zaś Austriacy zajęli wszystkie elementy twierdzy na lewym brzegu. W 1917 r. w koszarach na Zajezierzu ulokowano 6 pułk legionów Legionów z Brygady gen. Hallera. Tam też doszło do buntu oddziału przeciwko Niemcom podczas kryzysu przysięgowego; żołnierze zostali rozbrojeni przez niemieckie oddziały szturmowe i wysłani do fortu Pikulice w twierdzy Przemyśl. Od listopada 1918 r. w twierdzy urzędowało już Wojsko Polskie. W 1920 r. w twierdzy stacjonowała część sił użytych później do decydującego natarcia przeciwko bolszewikom, słynnego „manewru znad Wieprza”.

BRAMA WEJŚCIOWA FORTU II MIERZWIĄCZKA (NA PRAWYM BRZEGU WISŁY) CZERWIEC 2011

Podczas II wojny światowej, w latach 1941 – 1944 na terenie twierdzy funkcjonował jeden z największych niemieckich obozów jenieckich w Europie Stalag 307, przewidziany dla 125 tys. jeńców. Otwarto go w lipcu 1941 r. zaraz po rozpoczęciu wojny niemiecko-sowieckiej. Zajmował cytadelę dęblińską, fort VII „Głusiec” oraz przedpole reduty generała Józefa Zajączka. Początkowo przebywali tam głównie jeńcy sowieccy i Francuzi, od jesieni 1943 r. internowani Włosi. Wskutek fatalnych warunków sanitarnych w wilgotnych fortach, wycieńczającej pracy, głodu, chorób i egzekucji zmarło ok. 80 tys. więźniów, głównie żołnierzy sowieckich i włoskich. Od lutego 1944 r. Stalag 307 przemianowano na Oflag 077. Obóz zdobyła Armia czerwona 26 lipca 1944 r., zajmując cały teren twierdzy.

WAŁY FORTU II MIERZWIĄCZKA, CZERWIEC 2011

Na cytadeli ulokowano jednostkę – być może batalion NKWD. W dniach 28.07 – 6.08.1944 r. zołnierze I Armii LWP gen. Zygmunta Berlinga wylądowali na lewym brzegu Wisły pod Dęblinem w rejonie wsi Głusiec, skąd zostali odparci z krwawymi stratami. Był to fragment operacji desantowej która powiodła się pod Warką i Magnuszewem, gdzie udało się uchwycić przyczółki nad rzeką. Obecnie dobrze zachowane są fragmenty cytadeli, fort II Mierzwiączka oraz elementy fortu Wannowskiego. Z pozostałych fortów przetrwały jedynie szczątki. Na cmentarzu komunalnym można obejrzeć zbiorową mogiłę zamordowanych w Stalagu 307 jeńców sowieckich. Czerwonoarmiści stacjonowali w cytadeli dęblińskiej do 1957 r., gdy zastąpili ich saperzy z LWP. Okres garnizonu sowieckiego był czasem absolutnej dewastacji twierdzy, włącznie z nielegalnym wytwarzaniem bimbru i czarnorynkowym handlem z miejscową ludnością. W latach 1964-1968 ostatnim akordem dewastacji była rozbiórka byłej cerkwi – po 1918 r. kościoła garnizonowego twierdzy, na skutek decyzji komitetu miejskiego PZPR oraz działań Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego.

Paweł Brudek