Tym razem nasza wycieczka odbyła się w północno-zachodniej części Woli, w jednym z ośmiu wyodrębnionych rejonów dzielnicy - Koło.
Na wstępie Adam Jastrzębski, prezes Stowarzyszenia Masław, podziękował Pani Barbarze Wieczorek – wieloletniej mieszkance Koła, a także działaczce społecznej za nieocenioną pomoc w zdobyciu materiałów archiwalnych, a także osobistych relacji dotyczących tych terenów.

Spacer rozpoczęła Marta Szczeblewska – Korkus, która opowiedziała o historycznych uwarunkowaniach terenów, na których się znajdowaliśmy i o dziejach Koła. Rejon ten przeszedł do historii przede wszystkim ze względu na odbywające się tu od 1576 r. wolne elekcje królów polskich – począwszy od elekcji Stefana Batorego. Stąd też wzięła się nazwa Koło - od "koła rycerskiego", jednego z elementów pola elekcyjnego obok wsi Wola. A obszar współczesnego Koła zajmowały początkowo grunty należące do wsi Wielka Wola.

Następnie Patrycja Jastrzębska wprowadziła w problematykę budownictwa mieszkalnego okresu międzywojnia, jego uwarunkowań oraz konotacji z ruchami awangardowymi. Towarzystwo Osiedli Robotniczych powstało w 1934 r., a jego celem była budowa tanich mieszkań dla robotników, których zarobki nie przekroczyły 250 zł. Założenia TOR- u oparte były na pozytywistycznej, lewicującej myśli awangardy, której towarzyszyła wiara w możliwość polepszenia życia człowieka przez architekturę. Zakładano, że poprzez pracę społeczno-wychowawczą z mieszkańcami osiedli wytwtorzą się więzi sąsiedzkie i wykształci się społeczność osiedlowa. Osiedle TOR było budowane na tzw. surowym kamieniu – na peryferiach miasta – najpierw podjęto się budowy, a dopiero potem wytyczano ulice. Projekt osiedla powstał w 1934 r., a jego autorem był Roman Piotrowski wraz z Aleksandrem Brzozowskim, Kazimierzem Lichtensteinem i Zdzisławem Szulcem.

Osiedle było budowane w dwóch fazach w latach 1935-38: najpierw po prawej stronie ulicy Obozowej powstało 10 bloków, następnie po drugiej stronie zbudowano kolejnych 9. Po za poznaniu się z historią budynków, weszliśmy na teren kolonii, gdzie uczestnikom została przekazane informacje dotyczące architektury obiektów. Poszliśmy też pod ta tablicę upamiętniającą ofiary jednej z pierwszych bomb zrzuconych na Warszawę w dniu 01. Września 1939 r., pokazywane przez przewodniczkę, Patrycję Jastrzębską, zdjęcie z tego okresu ukazywało głęboli lej po bombie.

Potem przeszliśmy wzdłuż ul. Dalhberga do Lasku na Kole. Doszliśmy do znajdujących się jeszcze w tym miejscu pozostałości po przedwojennych półkoloniach dla dzieci polskich i żydowskich. Obecnie zachowały się jedynie fundamenty drewnianego budynku oraz basen. W tym miejscu ktoś postawił krzyż wraz z upamiętniającym głazem, na którym w poetyckiej formie nawiązano do rzekomo funkcjonującego na terenie Lasku na Kole w czasie II wojny światowej obozu KL Warschau, opisanego przez Marię Trzcińską. Przewodniczka, Patrycja Jastrzębska, przytoczyła relacje świadków, z których wynika, że nie istniał tu opisany obóz. Obecnie mieszkańcy Koła walczą o usunięcie głazu upamiętniającego.

W dalszym etapie wycieczki przeszliśmy ulicami Dobrogniewa – Dalibora - Bolecha, gdzie znajdują się obecnie domy jednorodzinne i bliźniacze wzniesione na wystawę zorganizowaną w 1935 r. przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Patrycja Jastrzębska pokazała uczestnikom wycieczki liczne materiały z katalogu BGK, dzieki którym mogliśmy się zapoznać jak wyglądały pawilony wystawowe oraz oryginalne budynki. Niestety obecnie, większość z domów |BGK została bardzo silnie przebudowana przez właścicieli, nawet do tego stopnia , że w niczym nie przypominają pierwotnych obiektów. Takie postępowanie doprowadziło do niemalże zatarcia oryginalnej substancji zabytkowej większości domów. Szkoda, że sprawą tą nie interesuje się urząd konserwatora zabytków, bo niestety, jeśli dalej domy nie będą chronione prawnie, w krótkim czasie, nie pozostanie już nic z oryginalnych budynków.

Kolejnym punktem programu była znajdująca się po lewej stronie ul. Obozowej, II kolonia TOR. Jej historię opowiedziała przewodniczka Marta Szczeblewska – Korkus, rozpoczynając od domu socjalnego, wybudowanego w 1937 r. w którym obecnie znajduje się Dom Kultury im. Stefana Żeromskiego (nadanego w 1984 r.), a popiersie pisarza umiejscowiono przed obiektem (dłuta Wiesława Muldnera-Nieckowskiego). Dom ten skupiał program socjalny, tak ważny dla architektów skupionych w awangardowych środowiskach. Znalazły się w nim: przedszkole, czytelnia, biblioteka, świetlica oraz przychodnia lekarska. II kolonia TOR to zespół dziewięciu 3-kondygnacyjnych budynków typu koszarowego. W jego skład wchodziło 432 lokale. Było bardziej komfortowe od mieszkań w Kolonii I – lokale były większe, każdy segment miał autonomiczną klatkę.

Na koniec wycieczki przeszliśmy do szkoły powszechnej przy ul. Ożarowskiej 71, która została wybudowana w latach 1936-37, projektu Mieczysława Łokcikowskiego i Marii Wroczyńskiej. Budynek o rozczłonkowanej i zróżnicowanej wysokościowo bryle z podcieniami od strony dziedzińca z charakterystycznym dla funkcjonalizmu warszwakiego l. 30 XX w. detalem: tynkiem i cegłą klinkierową. Na elewacji szkoły przetrwała tablica z syrenką w stylu art-deco z napisem: „ Miejski Budynek Szkolny" pamiętająca jeszcze lata 30. XX w. Obecnie znajduje się tu zespół szkół nr 32 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

W trakcie trwania wycieczki przewodniczka Marta Szczeblewska – Korkus opowiadała o nazwach ulic, ich konotacjach oraz historii z nimi związanych.
W wycieczce wzięło udział ok. 60 osób. Wiele z uczestników, było mieszkańcami osiedli TOR i BGK – żywo interesowali się historią swojej okolicy. Jak zazwyczaj w czasie naszych spacerów uczestnicy prezentowali duży przekrój wiekowy: od osób pamiętających czasy wojny po dzieci w wózkach.

Patrycja Jastrzębska

zdjęcia: Adam Jastrzębski, Patrycja Jastrzębska, Marta Szczeblewska-Korkus
182533_311142028973126_1548350954_n
197738_311143132306349_1517889499_n
223847_311142898973039_1141535118_n
252213_311142005639795_932556045_n
301819_311143158973013_261238047_n
539936_311142702306392_2018104024_n
542009_311142245639771_223841801_n
542535_311142358973093_1138001107_n
550960_311142448973084_56139291_n
580064_311142292306433_251541335_n
580110_311142425639753_1949042183_n
600616_311141245639871_188932459_n