 |
 |
||
| PO WOLI DO WOLI 2012 Cykl wycieczek szlakiem Woli robotniczej i wielowyznaniowej |
|||
| Wycieczka | 6. Małe getto | ||
| Data | 16 czerwca 2012 r. | ||
| Trasa | Chłodna/Skwer Sybiraków – Ciepła – Krochmalna-Chłodna-Grzybowska – Żelazna- Krochmalna – Waliców – Pereca – Ciepła – Pańska – Żelazna – Sienna, zakończenie przy Jana Pawła II. | ||
| Przewodnik | Krzysztof Gajda | ||
16 czerwca 2012 r. odbyła się wycieczka z cyklu „Po Woli do woli, szlakiem Woli robotniczej i wielowyznaniowej”. Oglądaliśmy głównie zachowane do dziś obiekty na terenie, gdzie podczas hitlerowskiej okupacji znajdowała się część zamkniętej żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, zwana popularnie małym gettem. Wycieczkę prowadził Krzysztof Gajda.
Spacer rozpoczął się od Skweru Sybiraków na tyłach kościoła św. Karola Boromeusza przy Chłodnej. Po krótkim wstępie, dotyczącym głównie kościoła i historii sąsiednich Koszar Mirowskich, przeszliśmy do ulicy Krochmalnej, gdzie prowadzący zaprezentował zachowaną graniczną ścianę getta należącą do budynku pod numerem 28, krótko przedstawił gettową i powstańczą historię niezachowanych budynków koszar policji i odczytał dramatyczną notatkę funkcjonariusza Żydowskiej Służby Porządkowej, dotyczącą przypadku kanibalizmu odnotowanego nieopodal w roku 1942.
Niedaleko skrzyżowania ulic Waliców i Chłodnej, przewodnik prezentując okupacyjne zdjęcia opisał zmiany granic getta w najbliższej okolicy, uczestnicy mogli też zapoznać się z historią budynku szkół powszechnych, który mieścił się w tym miejscu do sierpnia 1944 r. Idąc Chłodną na zachód, przeszliśmy obok kamienicy nr 20, gdzie w roku 1942 mieszkał przewodniczący Rady Żydowskiej Adam Czerniaków. Prowadzący krótko opisał gettową historię skrzyżowania Żelaznej z Chłodną, znanej wszystkim ze zdjęć kładki oraz kolejnych mijanych budynków. Krótko zatrzymaliśmy się jeszcze przy tablicy poświęconej istniejącemu niegdyś pod numerem 33 Gimnazjum i Liceum Handlowemu im. Roeslerów, gdzie uczestnicy mogli posłuchać nieco o mieszczącym się w tym miejscu w latach 1940-41 Domu Sierot prowadzonym przez Janusza Korczaka. W tym miejscu opuściliśmy ulicę Chłodną i słuchając opowieści o historii Spółki Akcyjnej Zjednoczonych Browarów „Haberbusch i Schiele”, rozpoczęliśmy zwiedzanie zachodniego odcinka Krochmalnej.
Idąc dalej ulicami Krochmalną i Waliców, oglądając zachowane budynki i zdjęcia okolic, dotarliśmy do miejsca, gdzie dziś tablica na ścianie dawnych zabudowań browaru Junga informuje o lokalizacji muru getta oddzielającego ulicę Ceglaną od zamkniętej dzielnicy żydowskiej. Uczestnicy spaceru posłuchali tu także opowieści o dwóch znanych lokatorach kamienicy Waliców 14, poecie Władysławie Szlenglu oraz śpiewaku i publicyście Menachemie Kipnisie. Ulicą Pereca, gdzie przewodnik opowiadał m. in. o powstańczej historii magazynów browaru Haberbuscha, dotarliśmy do Ciepłej, gdzie przy skrzyżowaniu z ówczesną Ceglaną mieszkał i zmarł w roku 1915 znakomity żydowski pisarz i zarazem bardzo ciekawy człowiek, Ichcak Lejb Perec. Nieco dalej na południe, do dziś można oglądać kamienicę przy Ciepłej 3, gdzie przyszedł na świat poległy w sierpniu 1920 r. pod Ossowem kapelan WP, ks. Ignacy Jan Skorupka. Posłuchaliśmy też w tym miejscu o tragicznych wydarzeniach z września 1944, kiedy w okolicy miały miejsce przypadki rabunkowych morderstw na ocalałej z getta ludności żydowskiej.
Oglądając ostatnie zachowane ślady ulicy Twardej, dotarliśmy do włazu, którym 10 maja 1943 r. wyszła na powierzchnię grupa 34 bojowców ŻOB z Markiem Edelmanem i Herszem Berlińskim, wyprowadzona z płonącego getta przez „Kazika” Ratajzera – Symchę Rotema. W tym miejscu przewodnik opowiadał też uczestnikom wycieczki o historii mieszczącego się przy Prostej i Pańskiej szopu Waltera Caspara Toebbensa i zniszczeniu tego terenu przeprowadzonym 12 maja 1943 przez likwidujących opór żydowskich grup w getcie żołnierzy dowodzonych przez Jürgena Stroopa.
Jeszcze raz dotarliśmy do ulicy Żelaznej, gdzie spacerowicze mieli okazję obejrzeć zachowane na ścianie kamienicy przedwojenne reklamy mieszczącego się tam wówczas sklepu oraz posłuchać o zmianach przebiegu granic getta w okolicy pomiędzy Sienną a Ceglaną. Idąc dalej ulicą Sienną, przeszliśmy obok pięknie odrestaurowanej fasady budynku nr 72 i skręcając jeszcze w Śliską, dotarliśmy do budynków, gdzie od lat osiemdziesiątych XIX wieku mieścił się znany i ceniony szpital dziecięcy ufundowany przez małżonków Bersonów i Baumanów. Prowadzący opowiadał tu głównie o historii szpitala a także o pięknej postaci mocno z tym miejscem związanej dr Anny Braude-Hellerowej, wspominając także okupacyjnego komisarza szpitala, reichsdeutscha dr Wacława Skoniecznego, o którego ludzkiej postawie bardzo ciepło wypowiadało się wielu autorów opisujących historię warszawskiego getta.
Ostatni odcinek trasy spaceru, to ulice Sienna i Złota, którą doszliśmy do ostatnich dwóch fragmentów muru getta, zachowanych w podwórzach kamienic pomiędzy tymi ulicami i upamiętnionych dzięki staraniom p. Mieczysława Jędruszczaka.
W wycieczce wzięło udział około siedemdziesięciu osób. Najmłodsi uczestnicy przemierzali trasę w wózkach, najstarsze spacerujące z nami osoby doskonale pamiętały wydarzenia, o których opowiadał prowadzący grupę przewodnik.
Krzysztof Gajda
zdjęcia: Adam Jastrzębski
