Organizator: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Mazowieckiej „Masław”
Projekt współfinansuje m.st. Warszawa, dzielnica Bemowo
Partner: Cyfrowe Archiwum Bemowa
Cykl spacerów składa się z 10 autorskich wycieczek. Oprócz popularnych tematów, jak Osiedle „Przyjaźń” czy Boernerowo, znalazły się w nim wątki dotychczas niezgłębiane i bardzo słabo opracowane, np. lotnisko Bemowo, szwedzkie górki i miasto-ogród Jelonki.
Chcemy pokazać, że Bemowo – wbrew obiegowej opinii – to nie tylko nudne blokowiska, lecz także dzielnica, która ma do zaoferowania wiele ciekawych, a wciąż mało znanych miejsc. Zamierzamy zapoznać mieszkańców z historią i dziedzictwem kulturowym Bemowa, pokazać charakterystyczne punkty na mapie tej dzielnicy, związane z jej dziejami, zabytkami i tradycją.
Bemowo jest jedną z najmłodszych dzielnic Warszawy, lecz obejmuje teren o bogatej historii, której ślady współtworzą dziś jego tożsamość. W powszechnym wizerunku dominuje jednak obraz blokowisk z wielkiej płyty, które zaczęły powstawać w latach 80. XX w. na terenie zlikwidowanego lotniska wojskowego. Obecnie na dzielnicę składają się osiedla zróżnicowane pod względem architektury, tworzące barwną mozaikę kulturową. Spacery mają przybliżyć tę różnorodność Bemowa, na terenie którego znajdziemy zarówno rosyjskie XIX-wieczne forty, jak i osiedle mieszkaniowe z lat 20. ubiegłego wieku, relikty Transatlantyckiej Radiostacji Nadawczej oraz ślady lotniska wojskowego z lat 1946–1977, domy radzieckich budowniczych Pałacu Kultury i XIX-wieczny dworek rodziny Schneidrów, a także… ślady pobytu Napoleona! Oprócz interesujących budowli o charakterze dzielnicy decyduje również półdziki las bemowski, ostoja rzadkich gatunków roślin i zwierząt.
1. 12.04.2015 (niedz.) – Jelonek, glinianki i Napoleon
Zbiórka: godz. 12.00, skrzyżowanie ulic Szeligowskiej i Lazurowej
Prowadzący: Patrycja Jastrzębska, Paweł Brudek
Na tej wycieczce przyjrzymy się dawnym dziejom Jelonek. Zobaczymy relikty rosyjskiego fortu IV Chrzanów z lat 80. XIX wieku. Poznamy losy jednego z najpotężniejszych rodów tej części dzielnicy – Schneidrów. Oprócz charakterystycznej pozostałości glinianek Schneidra w okolicy zachowała się także willa tej rodziny z końca XIX wieku (ul. Połczyńska 59, obecnie zbór zielonoświątkowców). Będzie to przyczynek do historii miejscowej wytwórczości i znaczenia przemysłowego wydobycia gliny dla rozrastających się u schyłku epoki rosyjskiej cegielni w Warszawie, co wynikało z budowy fortów i kanałów. Wyrobiska te stały się nieodłącznym elementem krajobrazu całej zachodniej Warszawy, nie tylko obecnego Bemowa, lecz także i Woli. Dzielnica miała również swoje związki z Napoleonem… A my podążymy tropem tej intrygującej historii.
2. 19.04.2015 (niedz.) – Fort Bema
Zbiórka: godz. 12.00, Lidl przy ul. Księcia Bolesława
Prowadzący: Paweł Brudek
Na tym spacerze obejrzymy pozostałości jednego z rosyjskich fortów – Twierdzy Warszawa z lat 1886–1890. Skupimy się na przedstawieniu doskonale zachowanych lub pieczołowicie zrekonstruowanych elementów XIX-wiecznej architektury obronnej na terenie tego obiektu. Zwrócimy uwagę na unikatowy most zwodzony z lat 90., konstrukcji słynnej firmy Lilpop–Rau–Loewenstein. Relikty z lat późniejszych pozwolą nam prześledzić ważniejsze wydarzenia historyczne, w których fort odegrał istotną rolę.
3. 25.04.2015 (sob.) – Fort IIA Babice i Radiostacja Transatlantycka
Zbiórka: godz. 12.00, brama Fortu II Babice przy ul. Radiowej
Prowadzący: Paweł Brudek
W czasie wycieczki zobaczymy relikty Radiostacji Transatlantyckiej, unikatowej konstrukcji w postaci dziesięciu 120-metrowych masztów radiowych, autorstwa polskich inżynierów, którą wybudowano na przyszłym Boernerowie w latach 1921–1923. Obiekt, powiązany z rosyjskim fortem II Babice, od 1918 roku po dziś dzień użytkowany przez Wojsko Polskie, był ważnym punktem strategicznym podczas II wojny światowej. W 1945 roku zniszczyli go niemieccy saperzy. Fort we wrześniu 1939 roku był broniony przez Wojsko Polskie. Dowódcą jego załogi – 26. Pułku Piechoty– był mjr Jacek Decowski, upamiętniony w nazwie jednego z bemowskich skwerów.
4. 10.05.2015 (niedz.) – Gdzie się podziało miasto-ogród Jelonki?
Zbiórka: godz. 12.00, Plac Kasztelański
Prowadzący: Patrycja Jastrzębska, Michał Szymański
Niewiele osób wie, że Jelonki w latach 30. XX wieku, zgodnie z popularną w tym okresie koncepcją urbanistyczną, miały stać się miastem-ogrodem. Na tej wycieczce poszukamy śladów tego założenia, dowiemy się także, czym charakteryzowało się miasto-ogród. Powiemy i o Jelonkach powojennych, z ich blokowiskami i charakterystycznymi punktami, jak Hala Wola czy kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z wyjątkowymi pracami Jerzego Nowosielskiego.
5. 24.05.2015 (niedz.) – Osiedle „Przyjaźń”
Zbiórka: godz. 12.00, Ratusz Bemowo
Prowadząca: Patrycja Jastrzębska
Podczas spaceru zwiedzimy osiedle o symbolicznej nazwie „Przyjaźń”, stworzonego dla radzieckich budowniczych Pałacu Kultury im. Józefa Stalina. Osiedle, wraz z powstałą w 1951 roku linią kolejową Warszawa Gdańska–Gołąbki, przebiegającą obecnie pod wiaduktem ul. Górczewskiej, było pierwszym krokiem w stronę miejskiego zagospodarowania tego obszaru, jeszcze zanim w latach 70. ruszyła budowa osiedla Jelonki. Specyficzna pseudorosyjska architektura, funkcje symboliczne osiedla, rola społeczna miejsc kulturalnych, a także współczesne miejsce osiedla ma mapie Bemowa będą tematami tego spaceru.
6. 20.06.2015 (sob.) – Fort III Blizne
Zbiórka: godz. 12.00, ul. Lazurowa, przystanek autobusowy fort Blizne w stronę Jelonek
Prowadzący: Paweł Brudek
Tym razem skoncentrujemy się na forcie III Twierdzy Warszawa, nazywanym naprzemiennie fortem Blizne lub Groty. Fort znajduje się przy ul. Lazurowej, która jest dawną drogą rokadową twierdzy. Fort Blizne jest niezwykle interesującym przykładem rosyjskiej architektury fortecznej, a także świadectwem olbrzymich zniszczeń dokonanych przez carskich saperów, z betonowym tradytorem i śladami elektrycznych wind amunicyjnych. Podobnie jak fort Babice, był miejscem zażartej obrony polskiej przed żołnierzami niemieckimi we wrześniu 1939 roku. Obecnie jest to teren prywatny.
7. 27.06.2015 (sob.) – Wojskowa Akademia Techniczna
Zbiórka: godz. 12.00, róg ulic Sylwestra Kaliskiego i Antoniego Kocjana
Prowadzący: Paweł Brudek
Na wycieczce obejrzymy socrealistyczne osiedle mieszkalne żołnierzy i pracowników Wojskowej Akademii Technicznej, powstałej w 1951 roku. Zwiedzimy też wnętrza unikatowej biblioteki WAT z początku lat 50., zdradzającej typowe cechy architektury socrealistycznej. Poznamy i wcześniejszą historię tego terenu: z lat 1930–1951, gdy Wojsko Polskie zaczęło tworzyć tutaj bazę koszarową dla oddziałów zmotoryzowanych, i z okresu II wojny światowej, gdy znajdowała się tutaj m.in. szkoła dla motocyklistów Wehrmachtu.
8. 11.07.2015 (sob.) – Boernerowo
Zbiórka: godz. 12.00, rondo płk. Bernarda Adameckiego, na rogu ulic Radiowej i Sylwestra Kaliskiego
Prowadzący: Patrycja Jastrzębska, Paweł Brudek
Pospacerujemy po słynnym osiedlu pracowników Transatlantyckiej Radiostacji Nadawczej, budowanym od 1922 roku, początkowo pod nazwą Osiedla „Radiostacja”, a od 1936 roku już jako „Boernerowo”. Nazwa ta upamiętniała zmarłego w 1933 roku oficera Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej, płk. Ignacego Boernera, po 1945 roku miała więc zostać zastąpiona nowym określeniem – „Bemowo Watowskie”. Spacer przypomni nam mało znane informacje o Ignacym Boernerze, pozwoli zaprezentować też architekturę mieszkaniową na tle polityki urbanistycznej międzywojennej Polski. Omówimy na nim historię parafii Matki Bożej Ostrobramskiej na Boernerowie i drewnianej kaplicy z 1936 roku. Pokrótce przedstawimy także historię tramwaju linii 20, stanowiącego w latach 30. XX wieku żywą arterię komunikacyjną, wyznaczającą już na przyszłość kierunek rozwoju Warszawy na zachód.
9. 19.07.2015 (niedz.) – Lotnisko Bemowskie 1946–1977
Zbiórka: godz. 12.00, Lidl przy ul. Księcia Bolesława
Prowadzący: Paweł Brudek
Wycieczka ta będzie eksploracją historii i istniejących jeszcze śladów wojskowego lotniska, wybudowanego w 1946 roku na terenie obecnego Bemowa m.in. przez niemieckich jeńców wojennych. Zniszczenie przez Niemców w latach 1944–1945 niebezpiecznych dla samolotów masztów Radiostacji oraz lotnisk na Bielanach i Okęciu postawiło przed władzami PRL zadanie stworzenia lotniska zastępczego, mającego tymczasowo przejąć rolę Okęcia jako najważniejszego lotniska wojskowego Warszawy. Wytyczone po 1977 roku pasy startowe i pasy kołowania stały się głównymi arteriami osiedla Bemowo. Lotnisko przyjmowało głowy państw, np. sekretarza generalnego KPZR Nikitę Chruszczowa oraz wiceprezydenta USA Richarda Nixona. Wybudowane z betonowych płyt lotnisko przetrwało w postaci oddzielonego pasa wojskowego i hangarów lotniczych od strony ul. Radiowej, a wśród bloków można obejrzeć ciekawe jego relikty. Wzdłuż ul. księcia Bolesława ciągną się zaś tereny Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych z interesująco wyeksponowanym samolotem szkoleniowym „Orlik”.
10. 26.07.2015 (niedz.) – Szwedzkie góry – fakty i mity – wycieczka rowerowa
Zbiórka: godz. 12.00, róg ulic Powstańców Śląskich i Piastów Śląskich
Prowadzący: Paweł Brudek
Spacer będzie dotyczył słynnych „szwedzkich gór" na terenie obecnego lotniska sportowego Bemowo, między ulicami Powstańców Śląskich i Piastów Śląskich. Przedstawimy pochodzenie tego określenia oraz znaczenie militarne terenu podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 roku, w latach 1840–1915 zaś jego rolę w ramach Powązkowskiego Pola Wojennego armii rosyjskiej. Wycieczka będzie połączona z odkrywaniem fragmentu lasu bemowskiego i obecnego lotniska sportowego Bemowo, wraz z ciekawymi reliktami wojskowymi na jego zapleczu (zachowane strzelnice wojskowe za wieżą kontroli lotów z lat 60. XX wieku, leśna mogiła ofiar katastrofy lotniczej z lat 90. czy fragmenty nasypu kolejowego).